21 чэрвеня ў Вярхоўным судзе пачаліся спрэчкі бакоў. Публікуем выступленні каманды абаронцаў Віктара Бабарыкі, якія выступалі ў такой чарговасці: Наталля Мацкевіч, Дзмітрый Лаеўскі, Яўген Пыльчанка.

Прамова адваката Яўгена Пыльчанкі

Я працягну і прааналізую астатнюю частку абвінавачання, паданага Бабарыку В. Д., і тыя доказы, якімі яно нібыта пацвярджаецца. Гаворка пойдзе аб прыняцці незаконнай узнагароды ад прадстаўнікоў ТАА «Марконбуд», што кваліфікавана як адзін з эпізодаў атрымання хабару ў асабліва буйным памеры арганізаванай злачыннай групай, і аб легалізацыі сродкаў, атрыманых злачынным шляхам, то бок пра абвінавачанне па ч. 2 арт. 235 КК.

Абвінавачанне па ч. 3 арт. 430 КК (атрыманне хабару ад Кавальчука і Маркава)

Дзеянні па нібыта атрыманню незаконнай узнагароды ў інтарэсах ТАА «Марконбуд» і ТАА «Інвестцэнтрбуд» ставяцца Бабарыку В. Д. у рамках аднаго эпізоду атрымання хабару ў асабліва буйным памеры арганізаванай злачыннай групай, то бок разам з нібыта хабарамі ў інтарэсах кампаній праекта DELAY і ТАА «Актыўлізінг». Але мы наўмысна разглядаем гэтыя дзеянні асобна, паколькі акалічнасці, што датычаць ТАА «Марконбуд», нічога агульнага з усім астатнім абвінавачаннем не маюць. 

Ёсць усяго тры крыніцы доказаў, з якіх бок абвінавачання бярэ звесткі для сваіх сцверджанняў пра нейкія проціпраўныя дзеянні, звязаныя з ТАА «Марконбуд». Гэта паказанні сведкі Маркава, паказанні сведкі Кавальчука і паказанні абвінавачанага Ільясюка. Ва ўсіх іншых матэрыялах справы выявіць што-небудзь, што дазваляе не тое каб сцвярджаць, але хаця б выказаць здагадку пра здзяйсненне злачынства, мы не зможам. Няма нічога проціпраўнага ні ў заключаных дамовах паміж ААТ «Белгазпрамбанк» і ТАА «Марконбуд» ці ТАА «Інвестцэнтрбуд», ні ў тым, што сведка Раманоўскі даў свайму знаёмаму Маркаву тэлефонны нумар іншага свайго знаёмага Ільясюка. Таму паспрабаваць адшукаць склад злачынства можна толькі ў сведчаннях Маркава, Кавальчука і Ільясюка.

Што ж мы бачым у гэтых паказаннях?

Мы бачым, што тры гэтыя чалавекі апісваюць нейкія падзеі больш чым дзесяцігадовай даўнасці, не надта сыходзячыся ў тым, як і што адбывалася. Паспрабуем вылучыць з іх паказанняў тое, што мае значэнне для крымінальна-прававой ацэнкі.

З якой просьбай звярнуліся Кавальчук і Маркаў да Ільясюка?

Усе трое паказалі, што напачатку 2008 года Маркаў і Кавальчук звярнуліся да Ільясюка як супрацоўніка ААТ «Белгазпрамбанк», бо мелі патрэбу ў сродках для завяршэння будавання дома па вуліцы Шорнай. Ужо па гэтым пытанні ў паказаннях ёсць разыходжанні: Маркаў і Кавальчук тлумачаць, што звярталіся ў ААТ «Белгазпрамбанк» упершыню і хацелі атрымаць крэдыт для ТАА «Марконбуд» на завяршэнне будавання, Ільясюк жа тлумачыць, што яны прасілі перакрэдытавацца, то бок фактычна павялічыць тэрміны пазычання, бо крэдыт яны ўжо атрымалі раней.

Так званае «перакрэдытаванне» насамрэч было выдачай крэдыту на іншую юрыдычную асобу Маркава і Кавальчука – ТАА «Інвестцэнтрбуд», – але яна мела месца ўжо ў 2009 годзе, пасля выдачы крэдыту ТАА «Марконбуд» у 2008 годзе. І з гэтай нагоды Кавальчук і Маркаў, па іх словах, да Ільясюка не звярталіся і ніяк яго не паведамлялі, а атрымаць крэдыт на ТАА «Інвестцэнтрбуд» ім прапанавалі юрысты банка. 

Такім чынам, ужо на гэтай стадыі пры аналізе паказанняў узнікае пытанне: калі і з нагоды якога дакладна крэдыта звярталіся Кавальчук і Маркаў да Ільясюка?

Хто ініцыяваў перадачу незаконнай узнагароды?

Маркаў і Кавальчук сцвярджаюць, што пасля першай сустрэчы з Ільясюком падалі дакументы ў банк для выдачы крэдыту, а на наступнай сустрэчы, калі дакументы яшчэ не былі разгледжаны на крэдытным камітэце, Ільясюк растлумачыў, што для прыняцця станоўчага развязку трэба перадаць 100 000 долараў з прыбытку. Маркаў і Кавальчук пагадзіліся, але пад умовай, што перадаваць будуць па меры магчымасці (то бок па меры з’яўлення ў іх прыбылі). 

Ільясюк жа наадварот сцвярджае, што яшчэ на першай сустрэчы Кавальчук і Маркаў самі прапанавалі перадаць 50% прыбытку, які будзе атрыманы пасля рэалізацыі астатніх кватэр і нежылых памяшканняў, – каля 100 тысяч долараў. Ільясюк адразу адказ не даў, яму трэба было абмеркаваць дадзенае пытанне, бо ён асабіста не вырашае, а пазней адказаў згодай і сказаў рыхтаваць дакументы.

Якія дзеянні і кому трэба было здзейсніць за незаконную ўзнагароду?

Паводле сведчанняў Маркава і Кавальчука, Ільясюк сказаў, што развязак пра выдачу крэдыту прымаецца калегіяльна, але не казаў, хто дакладна будзе прымаць развязак. Што павінен быў зрабіць Ільясюк за ўзнагароду – таксама не абмяркоўвалася. 

У гэтай частцы паказанні Ільясюка падобныя да паказанняў Маркава і Кавальчука: Ільясюк казаў ім, што ўзнагарода прызначалася нейкім службовым асобам банка. Пры гэтым працэдуру прыняцця развязку пра выдачу крэдыту (то бок, якімі органамі прымаецца, хто ў гэтыя органы ўваходзіць) не апісваў.

Хто і якія дзеянні здзейсніў за незаконную ўзнагароду?

Ні Маркаў, ні Кавальчук не асвядомленыя, якія дзеянні і хто здзейсніў за ўзнагароду ў іх інтарэсах, уключаючы Ільясюка. Яны нават дакладна не ведаюць, ці браў удзел Ільясюк у крэдытных камітэтах.

Ільясюк жа растлумачыў, што яго дзеянні выказаліся ў станоўчым галасаванні за выдачу крэдыту ТАА «Марконбуд» на пасяджэннях Камітэта па кіраванню актывамі і пасівамі і Вялікага крэдытнага камітэта. Але больш нікога з сяброў Камітэта па кіраванню актывамі і пасівамі ці Вялікага крэдытнага камітэта ён галасаваць за рашэнні на карысць ТАА «Марконбуд» не прасіў.

Калі перадавалася незаконная ўзнагарода і ў якіх сумах?

Усё гэта Маркаў расказваў падчас розных допытаў з прамежкам часу паміж імі і не знаходзячыся пад вартай.

Кавальчук у судзе таксама даў сведчанні пра першую перадачу ў суме 5 тысяч долараў у снежні 2008 года, але далей казаў пра не меней чым восем перадач па 5-10 тысяч (не па 15-20), апошняя з якіх адбылася ў снежні 2011 года. На следстве ён таксама расказваў пра перадачы ў наступныя перыяды:

• з 2008 па 2010 год;
• з 2008 да 2011 года;
• з 2008 па лістапад 2010 года.

Пры гэтым кожную змену паказанняў Кавальчук абгрунтоўваў тым, што спраўдзіўся з нейкімі дакументамі, і пасля гэтага ўсталяваў правільны перыяд перадач. Якія гэта дакументы, што за інфармацыя ў іх утрымлівалася, а галоўнае, чаму яна штораз прыводзіла да змены паказанняў, ён не растлумачыў. 

Ільясюк жа растлумачыў, што грошы яму перадавалі ў 2009-2010 гадах сумамі па 10-15 тысяч за адну перадачу.

Пры гэтым запісаў пра переданыя сумы ніхто не вёў, іншых аб’ектыўных пацверджанняў таксама няма, таму застаецца толькі здагадвацца, па якім прынцыпе следства з усіх прапанаваных перыядаў перадач грошай выбрала той, які адлюстраваны ў абвінавачанні.

Якая канчатковая сума і ў сувязі з чым спыніліся перадачы?

Маркаў, Кавальчук і Ільясюк сышліся ў тым, што канчатковая сума перададзеных грошай склала 80 000 долараў ЗША, і гэта было менш, чым абумаўлялася першапачаткова. Паводле слоў Маркава і Кавальчука, перадаваць грошы далей ім не дазваляла фінансавае становішча ТАА «Марконбуд», таму яны вырашылі спыніць перадачы грошай. Ільясюку яны пра свой развязак нават не сталі паведамляць.

Ільясюк жа з нагоды перадачы грошай у меншай суме, чым было абумоўлена першапачаткова, паказаў, што, паводле слоў Кавальчука і Маркава, цаны на нерухомасць зваліліся, і таму канчатковая сума прыбытку апынулася меншай, чым чакалася. А адпаведна, меншай з’яўляецца і сума перададзенай узнагароды.

Пра што сведчаць прыведзеныя вышэй паказанні Ільясюка, Кавальчука і Маркава?

Мы бачым, што разыходжанні па прынцыповых пытаннях у іх вельмі значныя. Пачынаючы ад таго, што ёсць сумненні адносна прычын звароту: выдача крэдыту ці «перакрэдытаванне», сканчаючы тым, што перыяд перадач хабараў абраны, мяркуючы па ўсім, адвольна, без якіх-небудзь пацверджанняў. Перададзеныя сумы ніякімі іншымі дадзенымі не пацвярджаюцца: ні агульная сума, ні кожная паасобку. Прытым нягледзячы на тое, што ўсе трое кажуць пра 80 тысяч як пра агульную суму перададзенай узнагароды, іх жа сведчаннямі пра колькасць перадач і перададзеныя за раз сумы гэта сцверджанне аспрэчваецца: названая агульная сума не выводзіцца матэматычна.

У цэлым жа, сведчанні гэтых трох асоб немагчыма праверыць шляхам параўнання з іншымі доказамі, між сабой яны разыходзяцца, значыць і дакладнымі прызнаць іх нельга.

Пры такіх акалічнасцях казаць пра належнае ўстанаўленне ўсіх фактаў не даводзіцца. Што ў сукупнасці з неаднаразовымі зменамі паказанняў і невыдаленнымі супярэчнасцямі зусім ставіць пад сумненне даказанасць наяўнасці грамадска небяспечнага дзеяння як такога.

Але нават калі ўявіць, што недапасаваных між сабой і не пацверджаных іншымі доказамі паказанняў дастаткова для высноў пра здзяйсненне нейкіх дзеянняў, кваліфікацыя гэтых дзеянняў па ч. 3 арт. 430 КК выклікае сумненне. Бо ні з боку Маркава і Кавальчука, ні з боку Ільясюка гэтак і не прагучала, за якія дзеянні супраць інтарэсаў службы спачатку была абяцаная, а потым і перадавалася грашовая ўзнагарода. Апроч галасавання на пасяджэннях камітэта па кіраванню актывамі і пасівамі і Вялікага крэдытнага камітэта, Ільясюк сваіх дзеянняў не назваў; ён нават не прасіў іншых асоб галасаваць гэтак жа, і не ведае, каб прасіў нехта яшчэ. Кузьміч і Дабралёт, прыкладам, адмаўляюць, што да іх калі-небудзь паступалі просьбы дзейнічаць у інтарэсах ТАА «Марконбуд». Пры гэтым дадзены ТАА «Марконбуд» крэдыт нічым не адрозніваўся ад іншых выдадзеных банкам і ніякіх асаблівых умоў не ўтрымліваў, то бок мог быць выдадзены ў выніку звычайнага разгляду заявы. Гэта, па сутнасці, і адбылося, бо камітэтамі былі прыняты станоўчыя развязкі без якога-небудзь уплыву звонку (у тым ліку за кошт незаконнай узнагароды). 

Выходит, што абяцаная грашовая ўзнагарода абумовіла толькі галасаванне Ільясюка на двух камітэтах за развязкі на карысць ТАА «Марконбуд», хоць абсалютна відавочна, што толькі ад яго голасу выдача крэдыту не залежала, і сам Ільясюк гэта прызнае.

Такім чынам, не ўстаноўлена, здзяйсненне якіх дзеянняў, што паўплывалі на развязак пра выдачу крэдыту, было абумоўлена перадачай хабару, і ўвогуле узнікае пытанне: ці былі здзейснены якія-небудзь дзеянні за хабар? Гэта ставіць пад сумненне кваліфікацыю па арт. 430 КК.

Якое дачыненне да вышэйпададзеных падзей мае Бабарыка В. Д., і што дазволіла падаць яму абвінавачанне ў атрыманні хабару ад ТАА «Марконбуд»?

У абвінавачанні паказана ўсяго тры дзеянні, якія падаюцца Бабарыку В. Д. у сувязі з ТАА «Марконбуд».

– нейкае даручэнне, дадзенае Ільясюку з 01.02.2008 па 15.04.2008, сутнасць якога не раскрываецца, але ў рамках выканання якога Ільясюк дасягнуў дамоўленасці з Кавальчуком і Маркавым пра перадачу апошнімі незаконнай грашовай узнагароды Ільясюку і іншым службовым асобам указаного банка за супрацоўніцтва названых прадпрыемстваў з ААТ «Белгазпрамбанк» па пытаннях фінансавання інвестыцыйнага праекта;

– яшчэ адно даручэнне, дадзенае не раней за 01.12.2008, дзейнічаючы па якім, Ільясюк сістэматычна ў некалькі этапаў прыняў для сябе і Бабарыкі ад Маркава і Кавальчука грашовыя сродкі на суму не меней за 80 000 долараў за заключэнне, спрыянне заключэнню і забеспячэнне бесперашкоднага выканання крэдытных дамоў паміж ААТ «Белгазпрамбанк» і «Марконбуд» і ТАА «Инвестцентрострой», выказанае ў станоўчым галасаванні на пасяджэннях Камітэта па кіраванню актывамі і пасівамі і Вялікага крэдытнага камітэта, якія датычыліся заключэння і выканання дамоў і дадатковых пагадненняў, а таксама ў ажыццяўленні агульнага кантролю за працай падначаленых службовых асоб, якія адказвалі за ўзаемадзеянне банка з ТАА «Інвестцэнтрбуд» і ТАА «Марконбуд» у рамках існуючых дамоўных адносін;

– перадача Ільясюку часткі атрыманай сумы – 8 000 долараў.

Ні паказаннямі Маркава, ні паказаннямі Кавальчука гэтыя дзеянні не пацвярджаюцца. У сваіх паказаннях яны Бабарыку В. Д. у адносінах да апісанай сітуацыі не згадвалі. Яны не былі з ім знаёмыя, у гутарках з Ільясюком прозвішча Бабарыкі і яго пасада не гучалі. Пра якую-небудзь залежнасць развязку пра выдачу крэдыту ТАА «Марконбуд» ад Бабарыкі В. Д. Маркаву і Кавальчуку не вядома.

Такім чынам, паколькі даказальная база па гэтым эпізодзе абвінавачання вычэрпваецца сведчаннямі трох чалавек, адзіная крыніца, на падставе якой абвінавачанне сцвярджае пра дачыненне Бабарыкі В. Д. да выдачы крэдыту ТАА «Марконбуд», – гэта сведчанні Ільясюка, які растлумачыў, што:

– паведаміў Бабарыка В. Д. пра зварот да яго Кавальчука і Маркава па пытанні атрымання крэдыту, іх гатовасці выплаціць 50 % ад рэалізацыі памяшканняў, на што Бабарыка В. Д. нібыта адказаў згодай, сказаўшы, што банк будзе крэдытаваць гэту кампанію на тых умовах, якія выказаў Ільясюк;

– штораз, атрымваючы наяўныя грошы, Ільясюк нібыта адразу перадаваў іх Бабарыка В. Д.;

– у лістападзе 2010 года пасля канчатковага разліку Маркава і Кавальчука пры канчатковым разліку Бабарыка В. Д. выклікаў мяне да сябе ў кабінет і перадаў належныя грашовыя сродкі 10 адсоткаў», то бок 8 тысяч долараў за тое, што ТАА «Марконбуд» атрымала крэдыт, а Ільясюк гэтаму спрыяў.

Больш нічога пра дачыненне Бабарыкі В. Д. да атрымання хабараў у інтарэсах ТАА «Марконбуд» Ільясюк не паведаміў. Якіх-небудзь іншых доказаў таго, што да Бабарыкі В. Д. калі-небудзь звярталіся па пытаннях выдачы крэдыту ТАА «Марконбуд», няма.

То бок абвінавачанне фактычна заснавана на трох выказах Ільясюка. 

Толькі ці дастаткова такіх доказаў для сцверджання пра вінаватасць? І ці можна прызнаць іх дакладнымі?  

Няма ніякай магчымасці праверыць гэтыя паказанні. Ніхто не быў сведкам гутаркі, пры якой бы Ільясюк выкладаў Бабарыку ўмовы, на якіх Кавальчук і Маркаў прасілі выдаць крэдыт. Кавальчук і Маркаў не ведаюць, што адбывалася з грашыма пасля перадачы іх Ільясюку. Ніхто іншы перадач грошай не бачыў. Улік нікім не вёўся. Дакладна невядома, калі адбываліся перадачы і якіх сум. А больш таго, не ўстаноўлена ніякіх дзеянняў, якія б здзяйсняліся за ўзнагароду (апроч вышэйзгаданага галасавання Ільясюка на ККАП і ВКК), і ўжо тым больш, каб Бабарыка В. Д. даручаў каму-небудзь гэта зрабіць.

І, вядома, нельга забываць, што Бабарыка В. Д. у судовым пасяджэнні адназначна заявіў, што не атрымваў хабараў ні ў безнаяўнай, ні ў наяўнай форме.

Здаецца, што пытанне даказанасці кожнага злачынства пры такой даказальнай базе з’яўляецца рытарычным.

Але абвінавачанне па дадзеным эпізодзе ўтрымлівае яшчэ адну азнаку, якую я яшчэ не кранаўся. Гэта здзяйсненне злачынства арганізаванай злачыннай групы.

У абвінавачанні гэта сфармулявана так: «Бабарыка В. Д., маючы адзін намер на атрыманне незаконнай грашовай узнагароды ў складзе арганізаванай злачыннай групы з некалькіх крыніц схіліў Ільясюка да ўдзелу ў злачыннай дзейнасці і даручыў яму, а апошні ў рамках выканання даручэння, пра якое не былі асвядомленыя іншыя ўдзельнікі арганізаванай злачыннай групы, у паказаны вышэй перыяд, знаходзячыся ў сваім службовым кабінеце дасягнуў дамоўленасці з Кавальчуком і Маркавым…».

«З 1 снежня 2008 па 30 лістапада 2010 Ільясюк, дзейнічаючы па даручэнні Бабарыкі, дадзенаму не раней за 1 снежня 2008, не паведамляючы іншым удзельнікам арганізаванай злачыннай групы, у адпаведнасці з дасягнутай дамоўленасцю сістэматычна ў некалькі этапаў прыняў для сябе і Бабарыкі ад паказаных асоб матэрыяльныя каштоўнасці…». 

Гэты абзац апісвае так званае далучэнне Ільясюка да арганізаванай злачыннай групы. Ключавыя моманты тут — «даручэнне, пра якое не былі асвядомленыя іншыя ўдзельнікі арганізаванай злачыннай групы» і «не паведамляючы іншым удзельнікам арганізаванай злачыннай групы». Грунтуючыся на гэтай фармулёўцы, выходзіць, што Ільясюк стаў браць удзел у арганізаванай злачыннай групе, не здзейсніўшы злачынства ў яе складзе, а здзейсніўшы злачынства, пра якое ўся астатняя група не ведала. Не абмяркоўваючы супольнай злачыннай дзейнасці, а фактычна хаваючы сваю дзейнасць ад іншых. Гэта абсалютны нонсэнс.

Чым жа можа тлумачыцца аб’яднанне дадзенага эпізоду ў адно дзеянне з нібыта атрыманнем хабараў ад кампаній праекта DELAY і ТАА «Актыўлізінг»? Пры тым, што выкладанне падзей па гэтых эпізодах адрозніваецца найпрынцыповейшым чынам?

Думаю, часткай 2 артыкулы 18 КК.

Паводле ч. 2 арт. 18 КК арганізатары (кіраўнікі) арганізаванай групы нясуць адказнасць за ўсе здзейсненыя групай злачынствы, калі гэтыя злачынствы ахапляліся іх намерам. 

То бок кіраўніку арганізаванай злачыннай групы, каб быць прыцягнутым да адказнасці за асобнае злачынства, досыць проста пагадзіцца з тым, што ўдзельнік групы здзейсніць гэта злачынства. Неабавязкова нават здзяйсняць нешта самому.

Менавіта такія сведчанні па сутнасці і даў Ільясюк. Ён жа не растлумачыў, што Бабарыка здзяйсняў нейкія дзеянні за ўзнагароду. Ільясюк, як ён кажа, проста апавясціў яго пра магчымасць супрацоўніцтва з Маркавым і Кавальчуком і спытаў думку. 

Вось і атрымліваецца, што для прыцягнення да крымінальнай адказнасці Бабарыкі В. Д. трэба было зрабіць так, каб нават пры такіх паказаннях у дзеяннях Бабарыкі В. Д. быў склад злачынства.

Але пры ўсіх гэтых спробах вынікі, падтрыманыя дзяржаўным абвінавачаннем у судзе, абсалютна відавочна, што ні пры якіх акалічнасцях немагчыма прызнаць вінаватым у атрыманні хабару на падставе досыць абстрактных паказаннях толькі аднаго чалавека пра падзеі дзесяцігадовай даўнасці, якія не толькі пацвердзіць няма чым, але яшчэ і аспрэчваюцца іншымі сведчаннямі.

У сувязі з гэтым, улічваючы ўсе доказы, якія да гэтага прывёў мой калега, Бабарыка В. Д. павінен быць апраўданы па ўсім абвінавачанні па ч. 3 арт. 430 КК, уключаючы і апісаны мной эпізод.

У адносінах да абвінавачання па ч. 3 арт. 430 КК таксама лічу патрэбным пракаментаваць выступ дзяржаўнага абвінаваўцы ў частцы, якая датычыць канфлікту інтарэсаў і нібыта парушэння абвінавачанымі норм карпарацыйнай этыкі. 

Дзяржаўным абвінаваўцам прыведзены розныя нормы, што рэгулююць дзеянні ў выпадку ўзнікнення зацікаўленасці службовых асоб банка ў здзяйсняных пагадненнях. Прычым зроблены акцэнт, што парушэнне норм пра абавязковае паведамленне Рады дырэктараў прычыняе шкоду ледзь не ў меншай ступені, чым прыняцце развязку, што супярэчыць эканамічным інтарэсам банка. 

У абвінавачанні парушэнне норм карпарацыйнай этыкі працэдур нікому не падаецца, гэта не было прадметам належнага даследавання ў судовым пасяджэнні. У сувязі з гэтым хачу звярнуць увагу, што розныя працэдуры, накшталт паведамлення Рады дырэктараў, прадуглежданыя заканадаўствам і лакальнымі нарматыўнымі актамі, маюць не самастойную каштоўнасць як нейкія падахоўныя законам адносіны. Такія працэдуры прадугледжаны, каб папярэдзіць прыняцце развязкаў насуперак інтарэсам юрыдычнай асобы. У выпадку прыняцця развязкаў у дачыненні кампаній праекта DELAY, ТАА «Актыўлізінг» ніякай шкоды не ўстаноўлена, а наадварот, гэтыя развязкі прывялі да прыбытку банка.

У Законе Рэспублікі Беларусь «Пра гаспадарчыя таварыствы» існуюць нормы, якія пацвярджаюць такую пазіцыю. Так, пагадненні, пры якіх парушаныя патрабаванні ў часткі паведамленні Рады дырэктараў ці іншых органаў, з’яўляюцца аспрэчнымі, то бок адпачатку яны не прызнаюцца несапраўднымі. Калі пагадненне прывяло да станоўчых вынікаў, гаспадарчае таварыства не будзе яго аспрэчваць. 

Існуе і норма, якая прадуглеждвае магчымасць наступнай ухвалы пагадненняў, здзейсненых з парушэннем працэдуры.

Нарэшце – і гэта ў поўнай меры прыдатна да нашай справы – ёсць шэраг пагадненняў, якія не патрабуюць ніякага ўзгаднення, нават калі фармальна ў іх угледжваюцца прыкметы зацікаўленасці афіляваных асоб.

Гэта пагадненні, у якіх доля афіляванай асобы ў контрагента складае меней за 20 % — для іх узгаднення не патрабуецца (арт. 57 Закона).

І гэта таксама пагадненні, што здзяйсняюцца гаспадарчым таварыствам падчас ажыццяўлення звычайнай гаспадарчай дзейнасці (арт. 57 Закона). 

Але ў абвінавачанні парушэнне норм карпаратыўнай этыкі не падаецца, і такія парушэнні не з’яўляюцца прадметам разгляду ў дадзеным працэсе – інакш нам бы трэба было ацэньваць кожнае пагадненне, што фігурыруе ў абвінавачанні.

Істотна для нас тое, што сам банк ніводнае з пагадненняў, здзейсненых з удзелам кампаній праекта DELAY і ТАА «Актыўлізініг» не аспрэчыў – што відавочна сведчыць пра тое, што шкоды банку яны не прычынялі.

Абвінавачанне ў легалізаванні сродкаў, атрыманых злачынным шляхам

(ч. 2 арт. 235 КК).

Паданае Бабарыку В. Д. абвінавачанне ў легалізаванні сродкаў, атрыманых злачынным шляхам, у не меншай ступені з’яўляецца неабгрунтаваным, чым разгледжаны вышэй эпізод абвінавачання па ч. 3 арт. 430 КК. Але ў дадзеным выпадку безгрунтоўнасць абвінавачання звязана нават не гэтак з адсутнасцю дакладных і дастатковых доказаў, як з надуманасцю ўсёй канструкцыі гэтага абвінавачання і адсутнасцю рэальнага прадмета разгляду. 

Прадметам легалізавання, якое нібыта ўжыццявіў Бабарыка В. Д., – то бок сродкамі, атрыманымі злачынным шляхам – у абвінавачанні названы «грашовыя сродкі, атрыманыя арганізаванай групай пад кіраўніцтвам Бабарыкі В. Д. на рахункі кампаніі SIA «Latvijas Investiciju Agentura “Austrumu Tilts”» у якасці хабару».

Няма патрэбы нагадваць, што пад грашовымі сродкамі, атрыманымі ў якасці хабару, бок абвінавачання разумее дывідэнды, якія пералічваліся беларускімі суб’ектамі гаспадарання свайго заснавальніка SIA «Latvijas Investiciju Agentura “Austrumu Tilts”».

Мой калега, даючы ацэнку абвінавачанню па ч. 3 арт. 430 КК, дэталёва абгрунтаваў, чаму дывідэнды не могуць расцэньвацца як хабар, а іх пералік адбываўся ў адпаведнасці з патрабаваннямі заканадаўства, і склад злачынства ў гэтых дзеяннях адсутнічае. Гэтыя довады я ў поўнай меры падтрымліваю, і паўтараць іх не бачу патрэбы.

Кіруючыся довадамі пра адсутнасць хабару самога па сабе, застаецца толькі канстатаваць, што адсутнічае прадмет легалізавання, а значыць, і склад злачынства, прадугледжанага ч. 2 арт. 235 КК. 

Можна было б абмежавацца адным толькі гэтым сцверджаннем пры даванні ацэнкі абвінавачанню па ч. 2 арт. 235 КК і больш нічога не дадаваць. 

Аднак само паданае Бабарыку В. Д. абвінавачанне па ч. 2 арт. 235 КК мае такія недахопы, якія нельга пакінуць без увагі, і наяўнасць якіх толькі падмацоўвае сцверджанне пра адсутнасць якіх-небудзь дзеянняў, якія можна расцаніць як легалізаванне сродкаў, атрыманых злачынным шляхам.

Што ўяўляе сабою нібыта меўшае месца легалізаванне, якое падаецца Бабарыку В. Д.?

Паводле абвінавачання Бабарыка В. Д. нібыта арганізаваў пагадненні, фінансавыя аперацыі і рэгістрацыйныя дзеянні для ўтойвання, скажэння паходжання, месцазнаходжання, размяшчэння, руху і сапраўднай прыналежнасці сродкаў, пералічаных на разліковыя рахункі SIA «Latvijas Investiciju Agentura “Austrumu Tilts”» у якасці хабараў. У выніку гэтых пагадненняў і фінансавых аперацый быў набыты былы будынак Мінскага  станкабудаўнічага завода па вул. Кастрычніцкая, 16, якое перайшло на баланс ТАА «АртХабГрупп».

У абвінавачанні гэты працэс апісаны наступным чынам:

– 17 снежня 2018 года латвійская кампанія SIA «Latvijas Investiciju Agentura “Austrumu Tilts”» пералічыла ў ТАА «Прыватлізінг» 3 000 000 рублёў у якасці пазыкі;

– 28 лютага 2019 года ТАА СОІ склала з ААТ «МЗОР» дамову куплі-продажу будынка па вул. Кастрычніцкая, 16 за 790 461,39 рублёў, і 6 сакавіка 2019 года цалкам за яго разлічылася сваімі сродкамі;

– 30 красавіка 2019 года ТАА «Прыватлізінг» вярнула кампаніі SIA «Latvijas Investiciju Agentura “Austrumu Tilts”» частку выдадзенай пазыкі – 1 100 000 рублёў;

– 3 мая 2019 года кампанія SIA «Latvijas Investiciju Agentura “Austrumu Tilts”» пералічыла 1 100 000 рублёў у якасці пазыкі ў ТАА СОІ. Менавіта гэта сума, грунтуючыся на абвінавачанні, і была легалізаваная;

– з 3 чэрвеня па 6 жніўня 2019 з ТАА СОІ было вылучанае ТАА «АртХабГрупп», якому быў перададзены на баланс набыты будынак, а таксама запазычанасць перад SIA «Latvijas Investiciju Agentura “Austrumu Tilts”» на суму 801 682,58 рублёў (кошт будынка і кошты, панесеныя ў сувязі з набыццём). Нескарыстаную частку пазыкі – 298 317,42 рублёў – ТАА СОІ вярнула ў SIA «Latvijas Investiciju Agentura “Austrumu Tilts”» 5 жніўня 2019 года.

Ці можна ўгледзець легалізаванне сродкаў, атрыманых злачынным шляхам, у вышэйапісаных дзеяннях?

Легалізаванне сродкаў, атрыманых злачынным шляхам, мае на ўвазе наданне гэтым сродкам правамерны выгляд валодання, карыстання і (ці) дырэктывы. Іншымі словамі, сродкі, якія маюць злачыннае паходжанне, у выніку легалізавання перастаюць выглядаць такімі – іх прыналежнасць уласніку знаходзіць легальны статус. 

У абвінавачанні гаворка ідзе пра грашовыя сродкі, пералічаныя ад беларускіх суб’ектаў гаспадарання ў адрас латвійскай кампаніі SIA «Latvijas Investiciju Agentura “Austrumu Tilts”», у якасці дывідэндаў. Але дывідэнды – гэта і ёсць легальны статус грашовых сродкаў. 

Грошы пералічаныя ў безнаяўным парадку на падставе развязку агульнага сходу ўдзельнікаў гаспадарчага таварыства. Усе прадугледжаныя законам працэдуры цалкам выкананыя. Бо не было ніякіх прэтэнзій да кампаній праекта DELAY, якія цягам некалькіх гадоў да гэтага і пасля падобным чынам пералічвалі дывідэнды сваім заснавальнікам – замежным кампаніям. І да замежных кампаній падобных прэтэнзій ніколі таксама не было. 

То бок для сродкаў, якія паступаюць у якасці дывідэндаў на рахунак юрыдычнай асобы, не патрабуецца ніякіх дадатковых дзеянняў для надання ім правамернага выгляду валодання, карыстання і распараджэння і ўводзін іх у гаспадарчы зварот – яны і так у ім знаходзяцца на законных падставах. 

Аднак бокам абвінавачання не даказана і тое, што пералічаныя ў ім фінансавыя аперацыі праводзіліся ў дачыненні грашовых сродкаў, што паступілі ў якасці дывідэндаў.

У абвінавачанні пад легалізаванымі сродкамі разумеецца 1 100 000 рублёў, што паступілі ў ТАА СОІ з SIA «Latvijas Investiciju Agentura “Austrumu Tilts”» у якасці пазыкі. 

Але ў справе няма дакладных пацверджанняў таго, якое паходжанне маюць усе грашовыя сродкі, што захоўваюцца на рахунках SIA «Latvijas Investiciju Agentura “Austrumu Tilts”» (такое пацверджанне магло б утрымлівацца ў банкаўскіх выпісах, што адлюстроўваюць рух па рахунках). Таму невядома, якія грашовыя сродкі былі на рахунках SIA «Latvijas Investiciju Agentura “Austrumu Tilts”» на момант падавання пазыкі ў ТАА СОІ, адкуль яны паступілі на рахункі SIA «Latvijas Investiciju Agentura “Austrumu Tilts”», за кошт якой дзейнасці.

Такім чынам, сцверджанне пра тое, што пададзеная пазыка ўтварылася з дывідэндаў – адно толькі здагадка, якую немагчыма праверыць з прычыны адсутнасці для гэтага доказаў. 

У абвінавачанні паказана, што вынікам праведзеных фінансавых аперацый стала набыццё будынка па вул. Кастрычніцкая, 16.

Пры гэтым бок абвінавачання па нейкіх прычынах не ўлічвае, што будынак быў набыты за суму каля 800 000 рублёў, а астатняя частка (трохі меней за 300 000 рублёў) вярнулася ў SIA «Latvijas Investiciju Agentura “Austrumu Tilts”». То бок 300 000 рублёў з дапамогай набыцця будынкі легалізаваныя не былі.

Але і нязвернутая частка пазыкі – 800 000 рублёў – у набыцці будынка скарыстана не была. Будынак быў набыты за ўласныя сродкі ТАА СОІ, якія паступілі на рахунак кампаніі ў выніку ажыццяўлення гаспадарчай дзейнасці. Нязвернутая ж частка пазыкі засталася ў распараджэнні ТАА СОІ без якога-небудзь скажэння ці ўтойвання іх паходжання ад SIA «Latvijas Investiciju Agentura “Austrumu Tilts”». Адпаведна, апісаны ў абвінавачанні спосаб легалізавання не меў месца ў дачыненні ўсёй сумы пазыкі – 1 100 000 рублёў.

Здзяйсненне злачынства, прадуглежданага ч. 2 арт. 235 КК, звязана з набыццём яго выканаўцам нейкіх маёмасных выгад з прычыны таго, што сродкі, атрыманыя злачынным шляхам і таму не маючыя легальнага статусу, у выніку фінансавых аперацый паступаюць у правамернае валоданне, карыстанне, распараджэнне.

Але ні грашовыя сродкі, якія былі на рахунках SIA «Latvijas Investiciju Agentura “Austrumu Tilts”», не з’яўляліся ўласнасцю Бабарыкі В. Д., ні будынак па вул. Кастрычніцкая, 16, не быў набыты ім ва ўласнасць.

У абвінавачанні, паданым Бабарыку В. Д., сцвярджаецца, што кампанія SIA «Latvijas Investiciju Agentura “Austrumu Tilts”» і ТАА «АртХабГрупп» былі падкантрольныя Бабарыку В. Д. і тым самым канстатуецца яго зацікаўленасць у гэтак званым легалізаванні. Аднак, як неаднаразова зважала абарона Бабарыкі В. Д., выкарытанае ў абвінавачанні паняцце «падкантрольнасць» не мае прававога азначэння. Гэта максімальна размытая па сэнсе фармулёўка, якая выкарыстоўваецца абвінавачаннем ува ўсіх выпадках, калі адсутнічаюць прававыя аргументы для таго, каб звязаць Бабарыку В. Д. з якой-небудзь юрыдычнай асобай. Але сцверджання пра падкантрольнасць кампаніі SIA «Latvijas Investiciju Agentura “Austrumu Tilts”» і ТАА «АртХабГрупп» Бабарыку В. Д. абгрунтоўваюцца толькі сведчаннямі некаторых абвінавачаных і сведкаў, якія маюць характар дагадак і здагадак. І тым больш ніяк не раскрываюць, што ўкладаецца ў сэнс падкантрольнасці і якія правы на маёмасць гэтых арганізацый у сувязі з падкантрольнасцю нібыта знаходзіць Бабарыка В. Д. Калі ж звярнуцца да прававых норм, то відавочна, што і грошы на разліковым рахунку юрыдычнай асобы, і нерухомая маёмасць, што знаходзіцца ў юрыдычнай асобы на балансе, з’яўляюцца іх уласнасцю і нікому іншаму не належаць. 

Тут варта звярнуць увагу таксама на наяўнае ў абвінавачанні ўказанне на тое, што ў выніку паказаных фінансавых аперацый набытаму будынку быў нададзены «статус, што адрозніваецца ад сапраўднага». 

Што дакладна хаваецца пад гэтай фармулёўкай абвінавачання – незразумела. Будынак быў перададзены на баланс ТАА «АртХабГрупп» і перайшоў ва ўласнасць гэтай юрыдычнай асобы. Ніякіх іншых праваўладальнікаў дадзены будынак не мае і не можа мець.

Я зважаю, што гаворка ідзе пра нерухомую маёмасць, то бок права на яго, а таксама любыя абцяжаранні падлягаюць дзяржаўнай рэгістрацыі, яны ўзнікаюць, змяняюцца і спыняюцца толькі ў выпадку праходжання гэтай працэдуры. Таму ніякіх падстаў казаць аб прыналежнастці набытага будынка каму-небудзь яшчэ няма.

У абвінавачанні паказваецца, што Бабарыка В. Д. нібыта арганізаваў легалізаванне шляхам давання даручэнняў удзельнікам кампаній праекта DELAY, найперш – Герашчанку, Марозаву і інш., а яны не мелі магчымасці адмовіцца ад яго прапановы і не выканаць усіх гэтых даручэнняў па набыцці будынка, бо не хацелі, каб узаемадзеянне з банкам для іх кампаній было спынена.

Гэта, безумоўна, не так. Бабарыка В. Д. не меў правамоцтваў даваць даручэнні асобам, якія ў яго падначаленні не знаходзяцца. 

Сцверджанне пра нібыта магчымыя негатыўныя наступствы для кампаній праекта DELAY у выпадку іх адмовы выканаць нейкія даручэнні аспрэчваецца сведчаннямі саміх жа гэтых асоб. 

Як вынікае з паказанняў сведкаў і абвінавачаных, прапанова набыць будынак па вул. Кастрычніцкая, 16, паступіла ад Бабарыкі В. Д. на нарадзе, на якую ён іх запрасіў. І такіх нарад было дзве. На першай нарадзе, як паказалі сведкі-заснавальнікі праекта DELAY, ім было прапанавана паўдзельнічаць у супольным праекце з банкам і набыць вышэйпаказаны будынак, што прадугледжвае для іх пэўныя выдаткі. Аднак ніхто з заснавальнікаў гэтых кампаній да гэтай прапановы не прыслухаўся, усе яны адмовіліся, палічыўшы гэта для сябе эканамічна нявыгадным. І чамусьці ніхто не пабаяўся негатыўных наступстваў. І толькі на другой сустрэчы, калі прапанова набыць будынак ужо ўключала пакрыццё панесеных выдаткаў, ТАА СОІ ўзяло на сябе куплю будынка. Пры такіх акалічнасцях усе сцверджанні пра тое, што ўдзел у набыцці будынка насіў нейкі змушаны характар, не маюць пад сабой падстаў. 

З чым можна пагадзіцца з таго, што прагучала ў судзе і на следстве адносна дачынення Бабарыкі В. Д. да куплі будынка па вул. Кастрычніцкая, 16, — так гэта з наяўнасцю ў яго шчырай зацікаўленасці да гэтага праекта і ўдзел у ключавых абмеркаваннях усяго, што з ім звязана.

Бок абвінавачання, натуральна, спрабуе гэта вытлумачыць як зацікаўленасць у крымінальна-прававым сэнсе, наяўнасць злачынных намераў. Але нічога супрацьпраўнага ў цікавасці Бабарыкі В. Д.  да куплі будынка няма.

У судзе былі дапытаныя асобы, найболей цесна звязаныя ўжо не з купляй, а з далейшым выкарыстаннем будынка. Гэта дырэктар ТАА «АртХабГрупп» Радзецкая, якая ўсвядомлена пагадзілася на працу ў гэтай арганізацыі, бо хацела рэалізаваць праект па рэстаўрацыі будынка, і архітэктар Заборскі, які рыхтаваў праект рэстаўрацыі. Абодва яны пацвердзілі, што набыты ў 2019 годзе будынак прызначаўся для рэалізацыі аднаго праекта – стварэння культурнага цэнтра на базе гэтага будынка і будынка, які ўжо належаў ААТ «Белгазпрамбанк», даволі вядомага «Ок16». Гэтыя будынкі знаходзіліся ў межах адной архітэктурнай пляцоўкі, Заборскі рыхтаваў для іх адзін праект, які ўключаў нават магчымасць пераходу з аднаго ў іншае. 

Цікавасць да такога праекта не з’яўляецца нейкім нечаканым для Бабарыкі В. Д. Я нагадаю, што наш падабаронны вядомы не толькі ў бізнес-супольнасці, але і ў культурным асяроддзі Беларусі. Культурныя праекты Белгазпрамбанка мелі вялікі рэзананс у грамадстве, прытым гэта не былі нейкія аднадзённыя імпрэзы, але даўгачасныя праграмы: штогадовы тэатральны фэст «Тэарт»; калекцыя жывапісу мастакоў — выхадцаў з Беларусі, якую сабраў Белгазпрамбанк; згаданы ўжо «Ок16» – вельмі значны цэнтр культурнага жыцця, якім ён стаў літаральна адразу ж пасля свайго адкрыцця. І ўсім вядома, што Бабарыка В. Д. курыраваў усе гэтыя праекты. Таму яго цікавасць і жаданне паўдзельнічаць у кожным пашырэнні культурнай прасторы не падлягае сумненню. 

Такім чынам, мы бачым, што не было злачынства – атрымання хабару – а значыць і сродкаў, атрыманых злачынным шляхам, то бок прадмета злачынства, прадуглежданага ч. 2 арт. 235.

Тое, што на думку абвінавачання, падлягала легалізаванню – дывідэнды, у легалізаванні не мела патрэбу.

Паходжанне сродкаў, якія на думку абвінавачання, нібыта былі легалізаваныя – 1 100 000 рублёў, што паступііл ад SIA «Latvijas Investiciju Agentura “Austrumu Tilts”» – не ўтоеныя: частка вярнулася ў SIA «Latvijas Investiciju Agentura “Austrumu Tilts”», частка засталася ў ТАА СОІ.

Ніякіх сродкаў Бабарыкі В. Д. у гэтых аперацыях не выкарыстоўвалася, і ніякіх выгод ён у выніку гэтага не атрымаў.

Бабарыка В. Д. нікога не змушаў браць удзел у дзеяннях, якія абвінавачанне кваліфікуе як легалізаванне.

Цікавасць Бабарыкі В. Д. да куплі будынка абсалютна заканамерны і натуральны для яго як мецэната.

Дый самі акалічнасці куплі будынка – тое, што на першай нарадзе кампаній праекта DELAY прапанавалася купіць яго за ўласныя сродкі – паказвае на тое, што мэтай усяго гэтага было зусім не легалізаванне нейкіх сродкаў, а набыццё будынка для пашырэння культурнага праекта Белгазпрамбанка.

Пры такіх акалічнасцях ствараецца ўстойлівае ўражанне, што абвінавачанне па ч. 2 арт. 235 КК з’явілася толькі таму, што з моманту затрымання Бабарыкі У. Д. у асноўных дзяржаўных СМІ са спасылкай на органы папярэдняга расследавання прайшлі сюжэты пра нібыта існуючыя злачынныя схемы па «адмыванні» грашовых сродкаў. Такіх схем у выніку не выяўлена, таму паданае абвінавачанне ў легалізаванні грошай шляхам набыцця будынка – гэта проста спроба ўвесці грамадства ў зман адносна таго, што нейкае легалізаванне ўсё-такі было. Гэта цалкам у логіцы крымінальнага пераследу, які ажыццяўляецца ў дачыненні Бабарыкі В. Д., бо – вяртаючыся да таго, што казала мая калега напачатку выступлення абароны – мэту дадзенага крымінальнага пераследу – выставіць Бабарыку В. Д. у максімальнае адмоўным святле і як мага на большы тэрмін прымусова выдаліць яго ад грамадскага і палітычнага жыцця.

Варта дадаць некалькі словаў пра лёс арыштаванай маёмасці.

Мы пагодзімся з дзяржаўным абвінаваўцам у частцы таго, што маёмасць дачкі нашага даверніка Ховарт М. У. павінна быць вызваленая ад арышту – мы сцвярджалі пра гэта адпачатку, бо ніякіх падстаў для накладання на яго яго арышту не было.

Аднак нельга пагадзіцца з пазіцыяй дзяржаўнага абвінаваўцы пра тое, што маёмасць, зарэгістраваная на імя Бабарыкі Э. В., вызваленню ад арышту не падлягае толькі толькі таму, што ў дачыненні яго ёсць яшчэ нейкая крымінальная справа. Дадзеная маёмасць арыштавана як тое, што належыць Бабарыку В. Д., – і арыштаваная абсалютна беспадстаўна. Свае довады ў пацверджанне гэтага мы прыводзілі падчас судовага следства, і яны аформленыя ў выглядзе заступніцтваў, далучаных да матэрыялаў справы. Таму суд павінен даць ацэнку гэтаму факту, паколькі адпаведныя матэрыялы ёсць у дадзенай справе. 

Апроч таго, прапанову вызваліць ад арышту д. 16 па вул. Азёрнай як адзінае месца жыхарства Бабарыкі В. Д. супярэчыць фактычным акалічнасцям. Бабарыка В. Д. зарэгістраваны і жыве ў д. 20, там гэтаксама жыве яго цесць Астапенка Ю. М. – то бок гэта і ёсць тое жылое памяшканне, якое не можа быць прадметам арышту ў сілу палажэнняў п. 1, 2 Пераліку маёмасці, на якую не можа быць накладзены арышт. Адпаведна, менавіта яно і падлягае вызваленню ад арышту.

Завяршаючы выступ абароны Бабарыкі В. Д., я прашу суд у поўнай меры ўлічыць як тыя нашы довады, якія датычаць неабгрунтаванасці паданага абвінавачання, гэтак і тыя довады, якія даюць магчымасць убачыць крымінальны пераслед па гэтай справе ў шырэйшым кантэксце – у кантэксце парушэнняў базавых гарантый нашага падабароннага, бо апошнія тлумачаць, як такое неймавернае па канструкцыі і сэнсу абвінавачанне апынулася ў судзе і чаму з ім змушаны былі пагадзіцца іншыя абвінавачаныя. І ацаніўшы ўсё гэта ў сукупнасці, прыняць адзінае законнае рашэнне: апраўдаць Віктара Дзмітрыевіча Бабарыку ў поўным аб’ёме па ўсім паданым абвінавачанні.

23 чэрвеня 2021 года абаронца       Я. А. Пыльчанка